Προτεσταντισμός και οικονομική σκέψη· με αναφορά στην Ελλάδα
Η τέταρτη από μία σειρά τεσσάρων αναρτήσεων με
κεντρικό θέμα “Προτεσταντισμός και πολιτική στην Ευρώπη”. Το υλικό
συγκεντρώθηκε με αφορμή τη συμμετοχή μου σε εκπομπή του Αντώνη
Γιαννακόπουλου στο ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδος
του θεολόγου Αθανασίου Μουστάκη
31 Μαΐου 2013, 19:39
180 αναγνώσεις
Για
να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα σχετικά με τη συμβολή του
προτεσταντισμού στη διαμόρφωση της πολιτικής πορείας της Ευρώπης πρέπει
να θίξουμε μία ακόμη πτυχή, λίγο διαφορετική, αλλά πολύ ενδιαφέρουσα και
επίκαιρη. Πρόκειται για την πτυχή της σχέσης του με την οικονομία και
τον καπιταλισμό.
Όλοι έχουμε ακούσει να συνδέεται, από
πολιτικούς αναλυτές, οικονομολόγους, αλλά και θεολόγους, η στάση της
σύγχρονης Γερμανίας απέναντι στην πατρίδα μας με την προτεσταντική ηθική
και διδασκαλία.
Γιατί άραγε;
Ας δούμε λίγα στοιχεία από την
πολιτική θεωρία του προτεσταντικού κινήματος, όπως παρουσιάζεται στο
έργο του κοινωνιολόγου Max Weber «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα
του καπιταλισμού».
Σύμφωνα με τη διδασκαλία του Λουθήρου η έννοια
του επαγγέλματος έχει την έννοια ιερού καθήκοντος, το οποίο ανατέθηκε
από το Θεό. (Σοφ. Σειράχ 11:20-21 «ἐν τῷ ἔργῳ σου παλαιώθητι»). Η
εργασία αποτελεί έκφραση αδελφικής αγάπης και αξιολογείται θετικά, ενώ,
αντιθέτως, τηρεί αρνητική στάση απέναντι στον τόκο και την τοκογλυφία.
Από
την άλλη μεριά ο Ιωάννης Καλβίνος είναι πολύ θετικός απέναντι στις
τραπεζικές και εμπορικές δραστηριότητες και προτρέπει τους πιστούς του
να ασχοληθούν με αυτές.
Φαίνεται ότι ήδη από τον πρώιμο
προτεσταντισμό η εργασία, από ανάγκη για επιβίωση, μετεξελίχθηκε σε
εσωτερικό καταναγκασμό, ο οποίος με αυτόν τον τρόπο «εξαγίασε» την
έννοια αυτή και τη συνέδεσε στενότατα με την ηθική ζωή και την
καλλιέργεια μίας ορθής σχέσης με το Θεό (π.χ. στον καλβινισμό). Στο
προτεσταντικό καπιταλιστικό σύστημα ο άνθρωπος εργάζεται όχι από
εξωτερική πίεση, αλλά με δική του επιλογή γιατί αυτό επιβάλλει η πίστη
του. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα των Μορμόνων στις ΗΠΑ. Η
προτεσταντική αυτή ομολογία επιβάλει πολύ αυστηρούς κανόνες ζωής στα
μέλη της, με αποτέλεσμα αυτά να είναι περιζήτητα ως εργαζόμενοι και
στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων, καθώς αποδίδουν καλύτερα από το μέσο όρο
των εργαζομένων.
Είναι χαρακτηριστική η αντίληψη του καλβινισμού
ότι η επαγγελματική επιτυχία ήταν σημάδι της θείας χάριτος, ενώ η
αποτυχία σημάδι της απουσίας της, ανεξάρτητα από τους τρόπους με τους
οποίους συγκεντρώθηκε αυτός ο πλούτος ή κατορθώθηκε αυτή η επιτυχία.
Ο
κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ στο έργο του δίνει μεγάλη αξία στην ύπαρξη
ενός ισχυρού κώδικα στην εργασία, στη σκληρή δουλειά, στον ασκητικό βίο,
στη συστηματική αποταμίευση και στην άμεση σχέση του πιστού με το Θεό.
Με
απλά λόγια, για να προχωρήσουμε σε μία προσπάθεια ερμηνείας της
σύγχρονης σχέσης μας με τους Γερμανούς εταίρους μας, η δυνατότητα που
έχει σήμερα αυτή η χώρα να πιέζει την πατρίδα μας να πετύχει τους
στόχους που εκείνη έθεσε, με αποτέλεσμα να εξευτελίζονται νομοταγείς
πολίτες, να λιμοκτονούν ενδεείς συνταξιούχοι, να αδικούνται δημόσιοι
υπάλληλοι με πλήθος προσόντων, να χρεοκοπούν δραστήριοι επιχειρηματίες
και πολλά άλλα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, είναι θεμιτή και
δικαιολογημένη μέσα από το πρίσμα της προτεσταντικής διδασκαλίας.
Τα
παραπάνω χαρακτηριστικά τα οποία εντοπίζει ο Μαξ Βέμπερ και στα οποία
ήδη αναφερθήκαμε («η ύπαρξη ενός ισχυρού κώδικα στην εργασία, η σκληρή
δουλειά, ο ασκητικός βίος, η συστηματική αποταμίευση») δημιούργησαν τις
θεωρητικές προϋποθέσεις για αυτή τη στάση της Γερμανίας, αλλά, για να
είμαστε ξεκάθαροι, και ολόκληρου του καπιταλιστικού συστήματος. Η
έλλειψή τους δημιούργησε, σύμφωνα με τους «εταίρους» μας αντίστοιχες
προϋποθέσεις εξάρτησης για την Ελλάδα.
Αν διαβάσει κανείς τις
εκθέσεις, αλλά και τα σχόλια των υπευθύνων, τραπεζιτών, υπουργών,
επιτρόπων θα διαπιστώσει ότι οι ελλείψεις για τις οποίες μας εγκαλούν
είναι αυτές που επιτάσσει η καλβινιστική ηθική: δεν είμαστε προσεκτικοί
στη δουλειά μας, δεν εργαζόμαστε σκληρά, ζούμε περισσότερο πλούσια από
όσο πρέπει, δεν αποταμιεύουμε. Κατά συνέπεια, ο Θεός, πάντα σύμφωνα με
μία απλουστευμένη καλβινιστική προσέγγιση, επιβραβεύει τη γερμανική
προσπάθεια (εργατικότητα, λιτότητα στο βίο, συστηματική αποταμίευση),
ενώ απορρίπτει την ελληνική αδιαφορία στις παραπάνω αρχές.
Κλείνοντας
αυτό το σημείωμα, οφείλουμε να τονίσουμε ότι με τα γραφόμενά μας δεν
θέλουμε να απεμπολήσουμε τις ευθύνες μας και τα λάθη μας για την κρίση.
Σε καμία περίπτωση! Σκοπός μας είναι να ερμηνεύσουμε τη στάση των
βορειοευρωπαίων εταίρων μας μέσα από το πρίσμα μίας θρησκευτικής
παράδοσης πέντε περίπου αιώνων και να κατανοήσουμε τα αίτια της
ανάλγητης στάσης τους, φυσικά, όχι απέναντι στους υπευθύνους, αλλά
απέναντι σε μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού, το οποίο αγωνίστηκε να
μορφωθεί, εργάστηκε έντιμα, προσπάθησε να βελτιωθεί και να προσφέρει τις
υπηρεσίες του σε όποιον τομέα της οικονομίας έπρεπε και τώρα νιώθει,
όχι μόνο να αδικείται ‒και από τους Έλληνες πολιτικούς, αλλά, κατά
κυριολεξία να εξουθενώνεται ως μη έδει!
http://www.amen.gr/article14101
