O Ερνέστος Τσίλλερ (Εrnst Ziller) γεννήθηκε στις 22 Ιουνίου 1837 σε ένα χωριό της Σαξωνίας, κοντά στη Δρέσδη. Σπούδασε αρχιτεκτονική στη Βασιλική Σχολή Αρχιτεκτονικής της Δρέσδης στο διάστημα 1855-1858. Ήρθε στην Ελλάδα το 1861 μετά από πρόσκληση του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν. Έφυγε από την Ελλάδα και επέστρεψε ξανά το 1868 μαζί με την Ελληνίδα πιανίστρια Σοφία Ντόντου, με την οποία παντρεύτηκαν. Ο Τσίλλερ συνέβαλε σε ένα μεγάλο ποσοστό στη διαμόρφωση της αστικής φυσιογνωμίας της Αθήνας κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Όμως ο Γερμανός αρχιτέκτονας δραστηριοποιήθηκε και σε άλλες ελληνικές πόλεις. Ένας μεγάλος αριθμός έργων του κοσμούν τη πρωτεύουσα , ενώ κάποια άλλα δεν υπάρχουν πια. Σημαντικά δημόσια κτίρια, θέατρα, μέγαρα, κατοικίες, σχολεία ήταν μερικά μόνο από αυτά.Ο Ερνέστος Τσίλλερ είναι ο κυριότερος εκφραστής του νεοκλασικισμού που κυριάρχησε στον ελληνικό χώρο στα τέλη του 19ου αιώνα.Στη συνέχεια θα δούμε αναλυτικότερα μερικά από τα κυριότερα κτίρια του σημαντικού αυτού αρχιτέκτονα.Μέγαρο Μελά (Ταχυδρομικό Μέγαρο)
To κτίριο ανατέθηκε στον Τσίλλερ από τον εύπορο Βασίλειο Μελά και ξεκίνησε στα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1870. Ήταν ένα μεγάλο ιδιωτικό έργο στη συμβολή των οδών Αιόλου, Σοφοκλέους, Στρέιτ και Κρατινού, στη σημερινή πλατεία Κοτζιά.
Στη συνέχεια στο κτίριο στεγάστηκαν κατά καιρούς το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών και η Αθηναϊκή Λέσχη, όμως έγινε ευρέως γνωστό ως Ταχυδρομικό Μέγαρο, εφόσον εκεί στεγάστηκε το κεντρικό Ταχυδρομείο Αθηνών επί πολλά χρόνια (1900-1973). Αρχικά επρόκειτο για διώροφο κτίσμα, όμως το 1909 προστέθηκε ακόμα ένας όροφος σε μελέτη του αρχιτέκτονα Φιλίππου Οικονόμου. Το 1974 κηρύχθηκε διατηρητέο και το 1979 μισθώθηκε από την Εθνική Τράπεζα. Τη δεκαετία του '80 το κτίριο αποκαταστάθηκε παίρνοντας την αρχική του μορφή, με την κατεδάφιση του τρίτου ορόφου (σε μελέτη του αρχιτέκτονα Διονύση Βλαχόπουλου).
Δημοτικό Θέατρο Αθηνών.
Η ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών ξεκινάει όταν ο Γρ. Καμπούρογλου εκφράζει την ανάγκη να αποκτήσει η Αθήνα ένα Εθνικό Θέατρο και την επιθυμία να αναλάβει αυτός την ανέγερσή του. Οι φιλικές σχέσεις που διατηρούσε με την Βασιλική Αυλή, επηρέασαν θετικά προς αυτή τη κατεύθυνση.
Οι εργασίες ξεκινούν το 1857. Τα σχέδια ήταν του Γάλλου αρχιτέκτονα Francois F. Boulanger.
Παρόλα αυτά η κατασκευή του θεάτρου δε θα ολοκληρωθεί, μετά τη πτώχευση του Καμπούρογλου. Από το 1871 έγιναν διάφορες προσπάθειες για την ολοκλήρωση του έργου, πάντα όμως χωρίς επιτυχία.
Το 1886 ο Ανδρέας Συγγρός συνέστησε μια μετοχική εταιρία με σκοπό την αποπεράτωση του θεάτρου. Νέα σχέδια είχαν εκπονηθεί, αυτή τη φορά με την υπογραφή του Ερνέστου Τσίλλερ.
Οι εργασίες ξεκίνησαν άμεσα με αποτέλεσμα το κτίριο να έχει ολοκληρωθεί ως το Νοέμβριο του 1888. Πολύ σύντομα η διαχείριση του θεάτρου πέρασε στον δήμο.
Εθνικό Θέατρο.
To Bασιλικό Θέατρο (σήμερα Εθνικό) κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 1895-1901 σε ένα κεκλιμένο οικόπεδο επί της Αγίου Κωνσταντίνου. Το κεντρικό τμήμα του κτιρίου, που αποτελεί και την είσοδο του θεάτρου, είναι ιδιαίτερα πλούσια διακοσμημένο και παρουσιάζει μια κορινθιακή κιονοστοιχία σε προεξοχή. Λειτούργησε ως "Βασιλικό Θέατρο" έως το 1908, οπότε και αποφασίστηκε να κλείσει λόγω οικονομικών προβλημάτων. Το 1930 ιδρύεται το Εθνικό Θέατρο και το 1932 γίνεται στο κτίριο του Τσίλλερ η πρώτη του παράσταση. Ως τότε γίνονταν εκεί παραστάσεις σποραδικά από ξένους θιάσους.
Μέγαρο Σλήμαν (Ιλίου Μέλαθρον)
Το μέγαρο της οδού Πανεπιστημίου κτίστηκε μεταξύ 1878-1879 ως κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν.
Το διώροφο κτίσμα με τις χαρακτηριστικές τοξοστοιχίες της πρόσοψης, διέθετε χώρους για κοινωνικές εκδηλώσεις (αίθουσα δεξιώσεων), αίθουσα λογοτεχνίας, βιβλιοθήκη, γραφεία κλπ.
Η αισθητική του διαθέτει στοιχεία αναγεννησιακού ρυθμού, προσδίδοντας έναν ανάλαφρο τόνο στο κτίριο με ωραίες συμμετρίες. Η στέγη διαθέτει ένα κομψό στηθαίο το οποίο διακοσμούσαν μια σειρά από αγάλματα.
Από τη συνάντηση των δυο ανδρών, του Σλήμαν και του Τσίλλερ, προέκυψε και ένα άλλο έργο του Γερμανού αρχιτέκτονα. Το μνημείο στο τάφο του Σλήμαν στο Α' νεκροταφείο
Το μέγαρο Σλήμαν στις αρχές του 20ου αιώνα (πάνω). Το κτίριο σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο (κάτω - φωτό: πηγή)
Στον Ερνέστο Τσίλλερ οφείλονται και δύο από τα κτίρια που διαμόρφωσαν την αστική φυσιογνωμία της Ομόνοιας, κατά τα τέλη του 19ου αιώνα.
Το ένα είναι το Ξενοδοχείο Μπάγκειον (ή Πάγκειον), που έγινε με δωρεά του Ιωάννη Μπάγκα. Πρόκειται για το κτίριο στη συμβολή με την οδό Αθηνάς και κατασκευάστηκε τη περίοδο 1890-1894. Ήταν ένα μεγάλο, για την εποχή, τριώροφο κτίριο με κεραμοσκεπή.
To άλλο είναι το ξενοδοχείο Μέγας Αλέξανδρος, που οικοδομήθηκε λίγο νωρίτερα, στα 1889 και βρίσκεται αντικρυστά με το Μπάγκειο. Τα δύο κτίρια ακολουθούν την ίδια αρχιτεκτονική προσέγγιση. Μετά από μια περίοδο παρακμής τα έργα αυτά του Τσίλλερ έχουν μπει σε φάση αποκατάστασης και αξιοποίησης και θα εξακολουθούν να στολίζουν τη κεντρικότερη πλατεία της πόλης.
Συνοικία Τσίλλερ, Πειραιάς.
Ο Τσίλλερ δεν περιορίστηκε στο κέντρο της πρωτεύουσας, αλλά έδωσε το παρόν και στον Πειραιά. Ο αρχιτέκτονας αγόρασε μια έκταση εκεί (Καστέλλα) το 1875, με σκοπό τη δημιουργία μιας σειρά σπιτιών. Η περιοχή αυτή έγινε γνωστή ως "Συνοικία Τσίλλερ". Μάλιστα, εκεί έκτισε και ένα δικό του σπίτι ως εξοχική κατοικία. Η περιοχή έγινε πόλος έλξης όπου φιλοξενήθηκαν ο Βασιλιάς Γεώργιος Α', η Βασίλισσα Όλγα, η οικογένεια Μπενάκη, ενώ διέμεναν και διάφοροι Αθηναίοι για παραθερισμό.
Σήμερα σώζεται μόνο η οικία Πατσιάδη του 1894. (φωτό κάτω)
Η Συνοικία Τσίλλερ. Ο χώρος μπροστά από τα σπίτια ονομάστηκε πλατεία Αλεξάνδρας προς τιμή της Αλεξάνδρας, κόρης της Βασίλισσας Όλγας.
Έπαυλις Θων
Ο Νικόλαος Θων, ανώτερος αυλικός του Γεωργίου του Α', έκτισε στο κτήμα την ομώνυμη έπαυλη τη δεκαετία του 1880, βάσει σχεδίων του Ερνέστου Τσίλλερ. Η έπαυλη ήταν κτισμένη με ορατή λιθοδομή, ενώ χαρακτηριστικά ήταν τα μαρμάρινα διακοσμητικά πλαίσια των παραθύρων και ο κωνικός τρούλος.
Μέσα στο κτήμα οικοδομήθηκε και ο μικρός ναός του Αγίου Νικολάου, πάλι από τον Τσίλλερ, ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα και αποτελεί διατηρητέο μνημείο. Η έπαυλη καταστράφηκε στα Δεκεμβριανά του 1944.
Προεδρικό Μέγαρο (Ηρώδου Αττικού)
Το τριώροφο αρχοντικό νεοκλασικό κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 1890-1897 ως τα Ανάκτορα του Διαδόχου Κωνσταντίνου. Θα χρησιμοποιηθεί από αυτόν έως το 1924, οπότε και καταργείται η Βασιλεία. Τότε θα χρησιμοποιηθεί ως Προεδρικό Μέγαρο μέχρι την επιστροφή του Βασιλιά, το 1935.
Από το 1974 και την οριστική κατάργηση της Βασιλείας, χρησιμοποιείται αποκλειστικά ως Προεδρικό Μέγαρο.
Ο Ερνέστος Τσίλλερ στη Πάτρα
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ο Γερμανός αρχιτέκτονας έχει αφήσει δείγματα της δουλειάς του και εκτός Αθηνών.
Ένα από τα πιο γνωστά από αυτά είναι το Θέατρο Απόλλων στη Πάτρα.
Θεμελιώθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 1871 και ολοκληρώθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1872.
Χαρακτηριστικό του κτιρίου είναι οι τοξοστοιχίες της πρόσοψης. Περιλαμβάνει 156 θέσεις και 53 θεωρεία σε δύο ορόφους. Πρόκειται για ένα από τα παλιότερα κλειστά θέατρα της νεότερης Ελλάδας.
Επίσης, ο Τσίλλερ έχει επιμεληθεί την εξωτερική όψη του κτιρίου του Εμπορικού & Εισαγωγικού Συλλόγου Πατρών (1871), στη πλατεία Γεωργίου Α'.
Τέλος έργο του είναι και ο Μητροπολιτικός Ναός της Ευαγγελίστριας (1842-1846), με τα δύο πυργοειδή κωδωνοστάσια.
Ο Ερνέστος Τσίλλερ στη Σύρο (Ερμούπολη)
Άλλο χαρακτηριστικό και γνωστό έργο του Τσίλλερ εκτός πρωτευούσης είναι το κτίριο του Δημαρχείου της Ερμούπολης, στη Σύρο.
Κατασκευάστηκε τη περίοδο 1876-1891, αν και οι εργασίες είχαν διακοπεί για ένα διάστημα. Τα αρχικά σχέδια δέχθηκαν αρκετές αλλαγές κατά τη κατασκευή του, όμως αυτές έγιναν από τον ίδιο τον Τσίλλερ. Όταν παραδόθηκε το κτίριο, πάντως, και εγκαταστάθηκαν υπηρεσίες σε αυτό, δεν ήταν πλήρως αποπερατωμένο λόγω του μεγάλου κόστους.
Το μεγαλοπρεπές νεοκλασικό του Τσίλλερ με την επιβλητική είσοδο, σε παλιά φωτογραφία της Ερμούπολης.
Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού
Το νεοκλασικό επί της λεωφόρου Βασ. Σοφίας 5, κατασκευάστηκε μεταξύ 1872-1873 για λογαριασμό του Ανδρέα Συγγρού.
Η επίβλεψη των εργασιών έγινε από τον μηχανικό του στρατού Νικόλαο Σούτσου.
Τα αρχικά σχέδια του Ερνέστου Τσίλλερ αφορούσαν ένα λιτό κτίσμα, το οποίο αργότερα υπέστη διάφορες τροποποιήσεις μετά από επιθυμία του ίδιου του Συγγρού με κυριότερη τη προσθήκη των πλαϊνών τμημάτων.
Τη εσωτερική διακόσμηση ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Πιάτ.
Μετά το θάνατο και της συζύγου του Συγγρού, Ιφιγένειας, (1921) το μέγαρο κληροδοτήθηκε στο Ελληνικό Δημόσιο "ίνα χρησιμεύη διαρκώς ως κατάστημα του Υπουργείου Εξωτερικών", όπως έγραφε η διαθήκη. Μετά τη παραλαβή του από το δημόσο υπέστη νέες μετατροπές. Βάσει στοιχείων από την ιστοσελίδα του ίδιου του υπουργείου: "Η πιο σημαντική αλλαγή που παρατηρείται, είναι η όλη προσπάθεια να αποκτήσει το κτίριο "κλασσικιστική" εμφάνιση. Η όλη ατμόσφαιρα του κτιρίου με την εμφάνιση έπαυλης με την τοξοστοιχία-εξώστη άλλαξε. Η λιτή μορφή διαταράχθηκε με την προσθήκη προστώου με αετωματική απόληξη στον όροφο.". Επίσης: "Το προστώο της κεντρικής εισόδου αναπτύχθηκε σε ύψος, έτσι ώστε να καταλάβει το ύψος όλου του κτιρίου και επιστεγάστηκε με τριγωνικό αέτωμα. Η διακόσμηση απέκτησε και αυτή κλασσικιστική αυστηρότητα και οι κολώνες του προστώου του ισογείου επιστεγάσθηκαν με κιονόκρανα απλουστευμένου δωρικού ρυθμού ενώ αυτές του ορόφου με κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού "
Σήμερα εξακολουθεί να στεγάζει το υπουργείο Εξωτερικών (παλιά πτέρυγα)
Μέγαρο Σταθάτου
Το μέγαρο Σταθάτου βρίσκεται επί της λεωφ. Βασ. Σοφίας & Ηροδότου και οικοδομήθηκε το 1895. Πρόκειται για ένα διώροφο νεοκλασικό του ζεύγους Όθωνα και Αθηνάς Σταθάτου. Μετά το θάνατό τους το κτίριο στέγασε διάφορες διπλωματικές αποστολές κρατών, ως πρεσβεία και το 1982 αγοράστηκε από τη Κτηματική Εταιρία του Δημοσίου. Μετά από την αποκατάσταση του και τις απαραίτητες αλλαγές στη διαρρύθμιση των εσωτερικών χώρων αργότερα στεγάστηκε σε αυτό το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή (όπου στεγάζεται και σήμερα).
Η αρχιτεκτονική του διαθέτει κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως τo αναγεννησιακού ρυθμού αίθριο της εισόδου, ενώ η κάτοψη του κτιρίου χωρίζεται σε δύο πτέρυγες ασύμμετρες μεταξύ τους.
Στον ίδιο οδικό άξονα, τη λεωφόρο Βασ. Σοφίας, συναντάμε άλλα δύο έργα του Ερνέστου Τσίλλερ.
Το Μέγαρο Ψύχα, στις αρχές της λεωφόρου (αρ. 3) που οικοδομήθηκε περί το 1885 για τον Νικόλαο Ψύχα και μετά το Β' Π.Π. στεγάζει τη πρεσβεία της Αιγύπτου.
Περίπου την ίδια περίοδο ξεκίνησε να κατασκευάζεται και το μέγαρο στη γωνία Βασ. Σοφίας & Σέκερη 2, για λογαριασμό του Στέφανου Ψύχα.
Το 1903 κατοίκησε εκεί ο πρίγκηπας Νικόλαος με τη σύζυγό του. Μετά το 1922 και μέχρι το 1933 λειτούργησε ως παράρτημα του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία, ως μικρό ξενοδοχείο πολυτελείας 60 κλινών, με την ονομασία "Petit Palais". Αργότερα και ως σήμερα εκεί βρίσκεται η πρεσβεία της Ιταλίας.
Μέγαρο Δεληγιώργη
Βρίσκεται επί των οδών Κανάρη 1 και Ακαδημίας και ανήκε στον Λεωνίδα Δεληγιώργη (δικηγόρος & πολιτικός) αδελφό του έξι φορές πρωθυπουργού Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, ο οποίος το χρησιμοποίησε και σαν γραφείο.
Κτίστηκε μεταξύ 1880-1890, αν και πηγές αναφέρουν πιο πιθανό τις αρχές της δεκαετίας του 1880.
Από το 1963 στέγαζε την Ταινιοθήκη της Ελλάδος η οποία, όμως, μετά από πυρκαγιά το 1997 αποχώρησε.
Το κτίριο αυτό του Τσίλλερ συνδυάζει νεοκλασικά και αναγεννησιακά στοιχεία. Χαρακτηριστικό είναι το υπερυψωμένο τοξωτό πρόπυλο της κύριας εισόδου από την οδό Κανάρη, ενώ το ίδιο μοτίβο ακολουθεί και η σειρά των παραθύρων του πρώτου ορόφου. Αντίθετα, τα παράθυρα του άνω ορόφου αν και συμμετρικά τοποθετημένα, δεν είναι τοξωτά ενώ διαθέτουν και πιο λιτή διακόσμηση.
φωτό: Billy
Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών
Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1887 με χρηματοδότηση του Ερρίκου Σλήμαν, επί της Χαρ. Τρικούπη και Φειδίου 1. Ο σκοπός ήταν εξ'αρχής η στέγαση του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών που είχε ιδρυθεί με απόφαση του Γερμανικού Κοινοβουλίου του 1872.
Mέγαρο Σλήμαν-Μελά: Έτος κατασκευής 1890. Πανεπιστημίου 46 & Χαρ. Τρικούπη.
(φωτογραφία: Δημήτρης Παπαδήμος / δεκαετία '60)
Άλλο ένα έργο του Τσίλλερ, το μέγαρο Κούπα, στη συμβολή με την οδό Κριεζώτου. Οικοδομήθηκε στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα για λογαριασμό του βιομήχανου Αχιλλέα Κούπα.
(Η φωτογραφία είναι γύρω στο 1912).
Nαός του Αγίου Λουκά (Πατησίων)
O ναός αυτός κατασκευάστηκε μεταξύ 1865-1870 στην εξοχική, τότε, περιοχή των Πατησίων. Εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 1870. Το 1928 και το 1934 υπήρξαν επεκτάσεις.
Ο ρυθμός είναι βυζαντινός εγγεγραμμένος σταυροειδής μετά τρούλλου. Χαρακτηριστικοί είναι οι πυργίσκοι που κοσμούν τον Ναό.
Δείγματα (λίγα) του Γερμανού αρχιτέκτονα υπάρχουν και στη Θεσσαλονίκη.
Ένα από αυτά είναι το κτίριο του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα επί της οδού Προξένου Κορομηλά 23.
Κατασκευάστηκε τη περίοδο 1890-1893 με χρηματοδότηση του Ανδρέα Συγγρού και νοικιάστηκε από το Ελληνικό Κράτος για να στεγάσει το Γενικό Προξενείο της Ελλάδος. Μετά τους Μακεδονικούς Αγώνες (κατά τη διάρκεια των οποίων το κτίριο υπήρξε το επιτελείο) και την απελευθέρωση της πόλης, καταργείται το Προξενείο και πλέον περνάει σε δημόσια χρήση. Για ένα διάστημα στέγασε δημοτικό σχολείο. Το 1978 θα υποστεί ζημιές από το σεισμό και το 1979, το λιτό διώροφο νεοκλασικό θα περάσει στο Σωματείο Φίλοι του Μακεδονικού Αγώνα. Το Μουσείο εγκαινιάστηκε το 1982.
Σε σχέδια του Τσίλλερ (τροποποιημένα από τον αρχιτέκτονα Ξεν. Παιονίδη) χτίστηκε και ο Ιερός Ναός Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, στη Θεσσαλονίκη. Θεμελιώθηκε το 1891 στη θέση του παλιότερου ναού του Αγ. Δημητρίου που καταστράφηκε στη πυρκαγιά του 1890.
Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα (φωτό: πηγή)
O Ερνέστος Τσίλλερ, εκτός από τα δικά του έργα, είχε κατά καιρούς και την ευθύνη επίβλεψης σε έργα άλλων αρχιτεκτόνων. Ένα χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα ήταν η επίβλεψη της κατασκευής της Ακαδημίας Αθηνών, μετά από πρόσκληση του Θεόφιλου Χάνσεν (φωτό κάτω)
Στη φωτογραφία, ο Τσίλλερ (αριστερά) μαζί με τον αρχιτέκτονα Θ. Χάνσεν κατά τη κατασκευή της Ακαδημίας Αθηνών, έργο του δεύτερου.
Φυσικά δεν είναι δυνατόν να γίνει εδώ αναφορά σε κάθε ένα από τα έργα του Τσίλλερ ξεχωριστά
Και αυτό διότι ο Γερμανός αρχιτέκτονας δημιούργησε κυριολεκτικά εκατοντάδες κτίρια στον Ελλαδικό χώρο.
Πάντως ο Τσίλλερ υπήρξε ένας πολύ σημαντικός αρχιτέκτονας, όχι λόγω του αριθμού των κτιρίων που έκανε αλλά γιατί κινήθηκε μέσα στα πλαίσια της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, προσδίδοντας πρωτότυπο χαρακτήρα με έργα υψηλής στάθμης, κυρίως στη πρωτεύουσα .
Καθόρισε με τα έργα του την αρχιτεκτονική του κλασικισμού που επικράτησε στην Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα.
Επιπλέον, ως ένα βαθμό, διατήρησε μια μορφολογική ενότητα. Το ταλέντο φαίνεται ειδικά σε κτίρια όπου ο Τσίλλερ χρησιμοποιεί ορισμένα ετερόκλητα μεταξύ τους στοιχεία, με ιδιαίτερη όμως επιτυχία. Αναπόφευκτα μέσα στον μεγάλο αριθμό των έργων του δε λείπουν οι τυποποιημένες λύσεις.
Ο Ερνέστος Τσίλλερ απεβίωσε στις 12 Νοεμβρίου 1923, έχοντας αφήσει μια ανεκτίμητη κληρονομιά σε Αθήνα και άλλες πόλεις της Ελλάδας.
Billy
(photos αρχείο Billy Files)
Όσες φωτογραφίες αντλήθηκαν από άλλες πηγές, αυτές αναφέρονται.
