Απρ122014
O Τόμας Έντισον είναι γνωστός από τη φράση του «Δεν έχω αποτύχει, απλά ανακάλυψα 10.000 τρόπους που δεν θα πετύχουν».Η φράση αυτή συνοψίζει μία θεμελιώδη -αν και όχι συχνά κατανοητή- αλήθεια για την επιστημονική έρευνα. Η πρόοδος στην επιστήμη -όπως και σε κάθε δημιουργική δραστηριότητα- δεν οδηγεί πάντα κατευθείαν σε μία λύση, αλλά είναι ένα περίπλοκο μονοπάτι, που περιλαμβάνει πολλές εσφαλμένες εκκινήσεις και αδιέξοδα.
Tα λάθη δεν είναι μόνο αναπόφευκτα, αλλά είναι και ουσιώδη επειδή οδηγούν στην καινοτομική σκέψη, υποδεικνύοντας τον τρόπο για άλλες εξερευνήσεις.
Κάποιος θα μπορούσε να αναρωτηθεί κατά πόσο η σημερινή έντονα ανταγωνιστική και ταυτόχρονα στερημένη από κονδύλια επιστημονική ατμόσφαιρα, στην οποία οι δημοσιεύσεις αποτελούν βασικό κριτήριο επιτυχίας, μπορεί να ανεχθεί τέτοιου είδους λάθη.
Η απλή απάντηση είναι «ναι». Πραγματικά, είναι πιο σημαντικά από κάθε άλλη φορά - και όχι μόνο στον ακαδημαϊκό κόσμο.
Ολόκληρη η επιστημονική μέθοδος βασίζεται στην ιδέα ότι η ανακάλυψη του τι κάνει κάτι να μη λειτουργεί είναι ζωτικής σημασίας για να οδηγήσει στη γνώση της λειτουργίας του. Οιαδήποτε επιστημονική θεωρία θα πρέπει να μπορεί να διαψευσθεί - με βάση τις υφιστάμενες παρατηρήσεις ή τα πειραματικά αποτελέσματα.
Για να μπορεί μία θεωρία να θεωρηθεί επιστημονική, θα πρέπει να ενσωματώνει ειδικές προβλέψεις για μελλοντική παρατήρηση ή πειραματικά αποτελέσματα. Εάν οι παρατηρήσεις αυτές ή τα αποτελέσματα έρχονται σε αντίθεση με τις προβλέψεις, η θεωρία είναι απορριπτέα ή τουλάχιστον θα πρέπει να αλλάξει.
Τα λάθη τα οποία είναι αναπόσπαστα με την επιστημονική πρόοδο δεν είναι αποτέλεσμα βιασύνης, ανόητων χειρισμών ή έλλειψης εμπειρίας. Αντίθετα, είναι λάθη τα οποία προέρχονται από προσεκτικό και λεπτολόγο πειραματισμό, βασιζόμενο σε τολμηρές ιδέες - σε ιδέες που μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλες τομές.
Ο Φρεντ Χόιλ, ένας από τους μεγαλύτερους αστροφυσικούς του 20ού αιώνα, προσέφερε ένα τέλειο παράδειγμα μιας τέτοιας «θαυμαστής γκάφας».
Ο Φρεντ Χόιλ και δύο συνάδελφοί του πρότειναν αυτό που έγινε γνωστό ως το μοντέλο Σταθερής Κατάστασης του σύμπαντος, σύμφωνα με το οποίο το σύμπαν δεν αναπτύχθηκε μετά το αποκαλούμενο «big bang» (έναν όρο που επινόησε ο Χόιλ). Αντιθέτως, παρέμεινε σταθερό, ακριβώς το ίδιο μέσα στην αιωνιότητα.
Η ιδέα όμως ήταν ιδιαίτερα λαμπρή: όπως ακριβώς το σύμπαν είναι ομογενές (το ίδιο δηλ. σε κάθε σημείο του) και ισοτροπικό (φαίνεται δηλ. το ίδιο από όλες τις κατευθύνσεις), παραμένει το ίδιο όλες τις ώρες.
Μολονότι η θεωρία της Σταθερής Κατάστασης ήταν πιθανότατα εσφαλμένη -το σύμπαν εξαπλώνεται και κατά πάσα πιθανότητα άρχισε από ένα «big bang»- ενεργοποίησε ολόκληρο το πεδίο της κοσμολογίας επειδή έφερε στο προσκήνιο καυτά ερωτήματα που χρειάζονταν απαντήσεις. Oυσιαστικά, τα σημερινά μοντέλα του πολυσύμπαντος -η αντίληψη δηλ. ότι το σύμπαν μας δεν είναι τίποτε άλλο από μία τεράστια ένωση κόσμων- συνάδουν με την ιδέα ότι αποτελούν ένα είδος σταθερής κατάστασης.
Ο φυσικός του 19ου αιώνα Ουίλιαμ Τόμσον, γνωστός αργότερα ως λόρδος Κέλβιν, έκανε τη δική του «θαυμαστή γκάφα» όταν υπολόγισε ότι η ηλικία της Γης είναι μικρότερη από 100 εκ. έτη - περίπου πέντε φορές νεότερη από ό,τι είχε υπολογιστεί με σύγχρονες ραδιομετρικές μετρήσεις.
Παρότι οι υπολογισμοί του λόρδου Κέλβιν ήταν σοβαρά εσφαλμένοι, η προσπάθεια έχει κεντρική θέση στην ιστορία της γνώσης, επειδή εφάρμοσε πραγματικές επιστημονικές μεθόδους -τους νόμους της φυσικής- οι οποίοι αποτελούσαν επί μακρόν αντικείμενο αόριστων υποθέσεων.
Οι θέσεις του Κέλβιν βοήθησαν στο να ανοίξει ένας γόνιμος διάλογος ανάμεσα σε γεωλόγους και φυσικούς - ένας διάλογος που επέλυσε ακόμη και προβλήματα που συνδέονταν με τη διάρκεια του χρόνου που χρειάστηκε για να εδραιωθεί η θεωρία εξέλιξης του Δαρβίνου.
Και το λάθος που στιγμάτισε τις εκτιμήσεις του Κέλβιν -η πιθανότητα ότι η κίνηση του υγρού στοιχείου θα μπορούσε να μεταφέρει μάζα θερμότητας στο εσωτερικό της Γης- αποδείχθηκε ιδιαίτερα σημαντικό στην κατανόηση των τεκτονικών πλακών και στη μετακίνηση των ηπείρων.
Νεοσύστατες εταιρείες εξηγούν τα πιθανά οφέλη από την ανάληψη κινδύνου. Μολονότι μόλις το 49% των νεοσύστατων επιχειρήσεων στη μεταποίηση και το 37% των νεοσύστατων στον κλάδο της πληροφορικής επιβιώνουν για τέσσερα ή περισσότερα έτη, αυτές που κατάφεραν να επιβιώσουν μπόρεσαν να παρουσιάσουν εντυπωσιακές καινοτομίες.
Ο Τομ Γουάτσον ο Νεότερος, ο οποίος καθοδήγησε για πολλές δεκαετίες τους ρυθμούς ανάπτυξης της ΙΒΜ, έμεινε γνωστός επειδή υποστήριξε «θαυμαστές γκάφες». Οπως χαρακτηριστικά είπε: «Θα πρέπει να έχουμε το κουράγιο να αναλαμβάνουμε κινδύνους όταν υπάρχουν κίνδυνοι...
Θα πρέπει να δίνουμε άφεση αμαρτιών στα λάθη τα οποία γίνονται επειδή κάποιος προσπάθησε να ενεργήσει επιθετικά στα συμφέροντα της εταιρείας».
Οι οργανισμοί που χρηματοδοτούν την ακαδημαϊκή έρευνα θα μπορούσαν να υιοθετήσουν μία αντίστοιχη φιλοσοφία, παρέχοντας ένα συγκεκριμένο μέρος της χρηματοδότησης σε ευφυείς, μη συμβατικές προτάσεις - προτάσεις που χαρακτηρίζονται ριψοκίνδυνες επειδή έχουν σχετικά μικρή πιθανότητα επιτυχίας αλλά θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σημαντικές ανακαλύψεις.
Ενα τέτοιο πρόγραμμα θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για απρόσμενες ανακαλύψεις - βασικό σημείο της επιστημονικής ανακάλυψης.
Πριν από μία περίπου δεκαετία, το Space Telescope Science Institute υιοθέτησε αντίστοιχη πολιτική παρέχοντας χρόνο παρατήρησης για το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ. Επίσης, κάθε χρόνο, ο διευθυντής του ινστιτούτου έχει δώσει εντολή να παρέχεται ανάλογος χρόνος σε ειδικά προγράμματα τα οποία κρίνονται άκρως αξιόλογα.
Το 1995 ο Ρόμπερτ Γουίλιαμς χρησιμοποίησε το χρόνο αυτό για να αναλάβει ένα σημαντικό ριψοκίνδυνο εγχείρημα: τοποθέτησε το τηλεσκόπιο σε μία φαινομενικά άνευ ενδιαφέροντος περιοχή για περίπου δέκα ημέρες. Το αποτέλεσμα ήταν μία εικόνα με περισσότερους από 3.000 γαλαξίες σε απόσταση περίπου 12 δισεκατομμυρίων ετών φωτός - εικόνα γνωστή ως Βαθύ Πεδίο Χαμπλ.
Αντίστοιχα, περίπου οι μισές από τις ανακαλύψεις μας σε νέα φάρμακα προέρχονται από τυχαία συμβάντα. Για παράδειγμα, η ουσία ισονιαζίδη χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως φάρμακο κατά της φυματίωσης, ενώ ένα από τα παράγωγά της, η ιπρονιαζίδη, αποδείχθηκε αργότερα αποτελεσματική στην καταπολέμηση της κατάθλιψης.
Αποδεικνύεται λοιπόν ότι οι «θαυμαστές γκάφες» είναι ζωτικής σημασίας για να υπάρξει το είδος των δημιουργικών τομών που καθοδηγούν την επιστημονική πρόοδο. Ήρθε λοιπόν η ώρα για να το αναγνωρίσουν αυτό όλα τα ινστιτούτα που χρηματοδοτούν την έρευνα.
~ MARIO LIVIO - αστροφυσικός στο Space Telescope Science Institute της Βαλτιμόρης, στο Μέριλαντ
Copyright: Project Syndicate
Πηγή: Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ 19/3/2014
Αντικλείδι , http://antikleidi.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου