Το λαμπερό Δωδεκαήμερο της παράδοσης και των μύθων

 

Το λαμπερό Δωδεκαήμερο της παράδοσης και των μύθων

 το εορταστικό 12ήμερο, από την αρχαιότητα έως σήμερα, είναι γεμάτο σαγηνευτικά “μυστήρια” που προσδίδουν χρώμα στο μαγευτικό κλίμα των ημερών.

της Έλενας Κιουρτσή

Τι σχέση έχει η φωτιά με την καλή χρονιά; Πώς οι Αρχαίοι Έλληνες υποδέχονταν το νέο έτος; Γιατί οι Ρωμαίοι τέτοια εποχή αντάλλασσαν δώρα και έπαιζαν τυχερά παιχνίδια; Ποια είναι τα Χριστούγεννα του Μίθρα; Τι αποζητούν τα δαιμόνια και τα πονηρά πνεύματα τις γιορτές; Τι συμβολίζει ο στολισμός του δέντρου; Γιατί ο Άη Βασίλης φοράει κόκκινη στολή;
Το λαμπερό δωδεκαήμερο περιλαμβάνει εορτασμούς και δοξασίες, που οι ρίζες τους, αιώνες τώρα, εδρεύουν στις ανθρώπινες καρδιές. Εκεί που η αγάπη για ζωή και ευτυχία παραμένει αιώνια…

Χειμερινό ηλιοστάσιο: Η “πύρινη” δοξασία του ήλιου
Κάποτε οι άνθρωποι, όταν αντίκριζαν τον ήλιο, αισθάνονταν το δέος των “μεταμορφώσεών” του σαν μια φλογισμένη μετέωρη μπάλα που άλλοτε μεγάλωνε και άλλοτε μίκραινε, αλλάζοντας το χρώμα του ουρανού.
Τα “ακατανόητα” αυτά φαινόμενα δημιούργησαν την ανάγκη στους προγόνους μας να θελήσουν να εξευμενίσουν τον ήλιο ως πηγή ευημερίας και ζωής.
Η αφοσίωση του ανθρώπου στο ευεργετικό ηλιακό φως, που κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο είναι περιορισμένο, είχε ως αποτέλεσμα, αιώνες τώρα, πολλοί ευρωπαϊκοί λαοί να ξεχύνονται στην ύπαιθρο και να χορεύουν ή να πηδούν πάνω και γύρω από φωτιές, αφού η φλόγα αναπαριστά τον ήλιο και συντηρεί τη ζωή. Τέλη Δεκέμβρη ήταν που οι Κέλτες γιόρταζαν τον ετήσιο ηλιακό κύκλο, δηλαδή το τέλος του κελτικού έτους (τη δική τους Πρωτοχρονιά), με το κατρακύλισμα ενός πυρακτωμένου ξύλινου τροχού από κάποιο ύψωμα, μέχρι την πεδιάδα ή το ποτάμι.
Στις μέρες μας, σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας, το άναμμα του δαυλού θεωρείται γούρι και διατηρείται αναμμένο τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και των Φώτων αφού, σύμφωνα με την παράδοση, “καίει” τους καλικάντζαρους που έχουν την κακή και αδιόρθωτη συνήθεια να ανεβαίνουν από τα έγκατα της γης στον κόσμο των ανθρώπων…

Αλώα και Κατ’ Αγρούς Διονύσια: Η ευημερία μιας νέας αρχής
Το δεύτερο μισό του Δεκεμβρίου, οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν με άφθονο κρασί τα Κατ’ Αγρούς Διονύσια, προς τιμήν του θεού Διονύσου. Ήταν τότε που οι αγρότες δεν κατέβαιναν με τα… τρακτέρ, αλλά με βαμμένα πρόσωπα ή μασκαρεμένοι, και έψελναν τα αποκαλούμενα “φαλλικά άσματα”. Πολλές φορές, λοιδορούσαν γνωστούς και αγνώστους πάνω από τα κάρα τους (σκώμματα εξ αμάξης) και χόρευαν εξυμνώντας τις χαρές της ζωής.
Τα Αλώα, οι ευχαριστήριες εορτές για την καλή σοδειά προς τη θεά Δήμητρα των Αλωνιών, λάμβαναν χώρα τη νύχτα της 26ης Δεκεμβρίου. Γυναίκες γυμνές, κρατώντας τεράστιους ψεύτικους φαλλούς, ξεχύνονταν στους δρόμους και λικνίζονταν προκλητικά, ανταλλάσσοντας πειράγματα. Ύστερα παρακάθονταν όλοι σε πλούσια δείπνα με όλα τα προϊόντα της γης και της θάλασσας, και δοκίμαζαν το πρώτο κρασί του χρόνου.
Οι έντονοι συμβολισμοί, όσον αφορά στο τέλος ενός κύκλου, την αναγέννηση και την ευοίωνη αρχή του επόμενου, επιβιώνουν ως σήμερα τις συγκεκριμένες ημερομηνίες.

Σατουρνάλια: Ο ύμνος στην ισότητα και την τύχη
Οι Ρωμαίοι, από το 217 π.Χ., γιόρταζαν στις 17 Δεκεμβρίου τα Σατουρνάλια, μια γιορτή αφιερωμένη στον θεό της τύχης Σατούρνο (αντίστοιχος με τον Κρόνο στην Ελληνική Μυθολογία). Η γιορτή κρατούσε εφτά μερόνυχτα και υποστήριζε τη γονιμότητα, την ευφορία της γης, την ειρήνη, την ευτυχία και την ισότητα.
Κατά τη διάρκεια των εορτασμών, σταματούσαν τα σχολεία, τα δικαστήρια και οι πολεμικές επιχειρήσεις, και οι άνθρωποι αντάλλασσαν μικρά δώρα. Έπιναν πολύ, χόρευαν ασταμάτητα και φέρονταν ως ίσοι. Έτσι, οι αφέντες υπηρετούσαν τους δούλους τους και οι δούλοι ντύνονταν με χλαμύδες και φέρονταν αρχοντικά.
Την ενδεχόμενη εύνοια της τύχης επιχειρούσαν να το μάθουν με μαντείες και μαγικές τελετές. Όλοι, πάντως, επιδίδονταν σε τυχερά παιχνίδια –όπως μονά-ζυγά, κορώνα-γράμματα κ.ά.–, ακόμη και οι δούλοι που δεν είχαν αυτό το δικαίωμα τις άλλες ημέρες του χρόνου. Πολλοί Ρωμαίοι έχαναν ή κέρδιζαν ολόκληρες περιουσίες εκείνες τις νύχτες, κάτι που συμβαίνει και σήμερα σε σπίτια ή καζίνο, τις μέρες των εορτών.

Βρουμάλια: Τα Χριστούγεννα του… Μίθρα
Πράγματι, αποτελεί μια πολύ εντυπωσιακή σύμπτωση που, στις 25 Δεκεμβρίου, οι πιστοί του θεού Μίθρα γιόρταζαν τα Βρουμάλια, δηλαδή τα γενέθλια του αήττητου Ήλιου. Ο Μίθρας συμβόλιζε το φως που πηγάζει από τον ήλιο.
Εντρυφώντας στις βασικές αρχές του Μιθριδατισμού, βρίσκουμε πολλά συγγενικά στοιχεία με τον Χριστιανισμό. Και αυτό, γιατί δίδασκε ότι το καλό που εκπροσωπεί το φως θα επικρατήσει στην πάλη με το κακό, που αντιπροσωπεύει το σκοτάδι, και τότε θα συντελεστεί ανάσταση νεκρών και κρίση όλων των ανθρώπων. Στα κείμενα του Μιθριδατισμού βρίσκουμε τον κατακλυσμό και την κιβωτό, καθώς και την τελετουργία του άρτου και του οίνου.
Η θρησκεία αυτή αποτέλεσε τη συνέχεια του περσικού Ζωροαστρισμού και διαδόθηκε ευρέως στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Tελώνια και μοχθηρά πνεύματα: Οι ζαβολιάρηδες “πειρασμοί”
Σε όλη τη Δυτική Ευρώπη υπάρχουν μύθοι για τα κακά τελώνια και πνεύματα, όπως είναι τα Troll, τα Alfe, τα Truten, τα Alben και τα Gnomus, τα οποία, κατά τη σκανδιναβική παράδοση, έχουν αστεία ή τρομακτική μορφή και υπεράνθρωπη νοημοσύνη.
Σύμφωνα με τη μυθολογία των Ευρωπαίων, οι θεοί τα έχουν καταδικάσει να ζουν στη Σβαρτ-λαφα-χάιμ, την υποχθόνια πατρίδα των κακών νάνων, απαγορεύοντάς τους να ανέβουν στη γη στη διάρκεια της μέρας, διότι θα πέτρωναν. Έτσι, “αιχμάλωτα”, περνούν τον καιρό τους εξερευνώντας τα σωθικά της γης, μαζεύοντας χρυσό, ασήμι και πολύτιμες πέτρες.
Μόνο που, τέτοια εποχή, τολμούν να κάνουν την εμφάνισή τους ανάμεσα στους ανθρώπους, για να προκαλέσουν έριδες, προβλήματα και μπελάδες, προκειμένου να αμαυρώσουν το αγαθό πνεύμα των ημερών.
Αυτά τα πνεύματα και τα τελώνια δεν είναι, παρά οι δικοί μας καλικάντζαροι.

Καλικάντζαροι: Η αστειότητα του πονηρού…
Πρόκειται για δαιμόνια που όλο τον χρόνο βρίσκονται στα έγκατα της γης και προσπαθούν να κόψουν το δέντρο που τη στηρίζει. Όταν, στο τέλος του έτους, το δέντρο είναι έτοιμο να πέσει, τότε ανεβαίνουν στην επιφάνεια για να διασκεδάσουν. Όταν επιστρέψουν μετά τα Φώτα, ανακαλύπτουν ότι το δέντρο έχει θρέψει και ξαναρχίζουν να το κόβουν από την αρχή.
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, είναι μαυριδεροί με κόκκινα μάτια, πόδια τράγου, χέρια σαν της μαϊμούς και τριχωτό σώμα, ενώ όλοι τους έχουν από κάποιο κουσούρι. Παρότι κακοί και πονηροί, δεν μπορούν να βλάψουν τους ανθρώπους, διότι μαλώνουν συνεχώς μεταξύ τους.
Μπαίνουν στα σπίτια μετά τη δύση του ηλίου από την καπνοδόχο. Τους αρέσουν πολύ τα γλυκίσματα και οι τηγανίτες. Για να τους εμποδίσει κανείς να εισβάλουν, πρέπει να έχει αναμμένη φωτιά όλο το δωδεκαήμερο. Πιο αποτελεσματικό είναι το βράδυ, στο τζάκι, ένα χοντρό αγκαθωτό ξύλο από αχλαδιά ή από αγριοκερασιά, διότι διώχνει τα δαιμόνια. Όσοι έχουμε καλοριφέρ ας… αυτοσχεδιάσουμε!

Ο Άγιος Βασίλης ως Santa Klaus
Στη Γερμανία, και κυρίως στη Θουριγγία, η θεά Μπέρθα, προστάτιδα της οικιακής βιοτεχνίας, τις νύχτες μεταξύ των Χριστουγέννων και των Φώτων πήγαινε με έλκηθρο από σπίτι σε σπίτι και επιθεωρούσε το γνέσιμο της κάθε νοικοκυράς. Αντάμειβε με δώρα όσες ήταν εργατικές και ικανές, ενώ χαλούσε τη δουλειά των ανίκανων και βιαστικών νοικοκυρών.
Την ίδια εποχή, και η θεά Φρέια της γονιμότητας έκανε βόλτες στον ουρανό, πάνω σε ένα άρμα, που το έσερναν αρσενικά ελάφια ή αγριόχοιροι, και πρόσφερε δώρα, καρπούς και άνθη.
Η Φρέια και η Μπέρθα, με την πάροδο των χρόνων, “συμπτύχθηκαν” στο πρόσωπο του Δυτικού τύπου Άη Βασίλη, Santa Klaus, που έρχεται με έλκηθρο από τον Βορρά με δώρα για τους ανθρώπους.
Όσο για το κατακόκκινο χρώμα της στολής του, δεν προέρχεται από κάποια δοξασία ή Σύνοδο της Εκκλησίας. Για την προέλευσή του θα πρέπει να γυρίσουμε στο 1931: τότε, μια μεγάλη εταιρεία αναψυκτικών ανέθεσε σε κάποιον γραφίστα να ντύσει τον Santa Claus στα κόκκινα, ώστε να ταιριάζει με το αναψυκτικό της. Η διαφήμιση είχε τόση επιτυχία, ώστε μέχρι σήμερα ο αγαπημένος Άγιος των μικρών και μεγάλων παιδιών να είναι άρρηκτα δεμένος με το κόκκινο χρώμα.

https://www.planbemag.gr/trend/%CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%8D%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B1-%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%BF%CF%87%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%AC-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%86%CF%8E%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%BF/