Ο Κανόνας των 19 κλικ

Το μεγαλείο του όλου – Ο ανθρώπινος υπεροργανισμός

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο βιβλίο της γενεσης, στη Βαβυλώνα (ή Βαβέλ), την αρχαία πόλη της Μεσοποταμίας που χτίστηκε μετά τον μεγάλο μυθικό κατακλυσμό, η ανθρωπότητα ήταν ενωμένη: «Και είπεν τότε ο Κύριος: Ιδού έως τώρα ένας λαός είναι αυτοί και μίαν γλώσσαν ομιλούν όλοι, […] και νομίζουν ότι τώρα δεν θα τους λείψει τίποτε από όσα σκέπτονται να κάμουν». Και το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν να κάνουν οι κάτοικοι της Βαβυλώνας ήταν να χτίσουν έναν πύργο τόσο ψηλό, που θα έφτανε έως τους ουρανούς.

Σύμφωνα με τη Γένεση, ο Θεός τιμώρησε τους ανθρώπους καταστρέφοντας το οικοδόμημα, συνέχυσε τις γλώσσες τους και τους διέσπειρε σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Η ιστορία αυτή αντικατοπτρίζει την απερισκεψία της ύβρεως, αλλά εμείς συνήθως εστιάζουμε στις συνέπειες της πολυγλωσσίας. Συχνά παραβλέπουμε το γεγονός ότι η τιμωρία των Βαβυλωνίων δεν είναι τόσο οι διαφορετικές γλώσσες όσο η μεταξύ τους αποσύνδεση.

Ενεργώντας συλλογικά, οι κάτοικοι της Βαβέλ κατάφεραν να κάνουν κάτι -να χτίσουν έναν πύργο για να συνδεθούν με τον Θεό- που αδυνατούσαν να είχαν κάνει ως άτομα, άλλωστε δεν θα μπορούσε ένα μόνο Ατομον να έχει μια τόσο βλακώδη ιδέα. Αλλά κι άλλες ιστορίες από τη Βίβλο αναφέρονται στη δύναμη των συνδέσεων, μιλούν μάλιστα με τον πιο θετικό τρόπο για το τι μπορούν να επιτύχουν οι συνδεδεμένοι άνθρωποι. Όταν ο Ιησούς του Ναυή και οι Ισραηλίτες έφθασαν στις πύλες της Ιεριχούς, διαπίστωσαν ότι τα τείχη της πόλης ήταν τόσο ισχυρά και απόκρημνα, ώστε κανείς δεν μπορούσε να αναρριχηθεί σε αυτά ή να τα γκρεμίσει. Και τότε, σύμφωνα με την αφήγηση, ο Θεός είπε στους Ισραηλίτες να συγκεντρωθούν και να βαδίσουν γύρω από την πόλη. Όταν ήχησε η κεράτινη σάλπιγγα, τότε όλος «ο λαός αλάλαξε μέγαν αλαλαγμόν» σε ένα είδος συγχρονισμού και τα τείχη της Ιεριχούς κατέρρευσαν.

Οι παρατηρήσεις για τη διασύνδεση και τις προεκτάσεις της είναι πολύ παλιές, εν μέρει επειδή οι θεολόγοι και οι φιλόσοφοι, σαν σύγχρονοί βιολόγοι και κοινωνικοί επιστήμονες, ξέρουν από παλιά ότι οι κοινωνικές συνδέσεις είναι θεμελιώδεις στην ανθρώπινη φύση μας -γεμάτες υποσχέσεις, αλλά και κινδύνους. Συχνά οι συνδέσεις θεωρούνται αυτό που μας διαχωρίζει από τα άλλα ζώα ή από τη βαρβαρότητα. Αλλά πως γίνονται αυτές οι συνδέσεις και με ποιούς, είναι μια μεγάλη κουβέντα που δεν θα την κάνουμε εδώ.

Το 1651, ο Άγγλος φιλόσοφος Τόμας Χομπς διατύπωσε ένα νοητικό πείραμα στο οποίο περιέγραφε την αρχέτυπη κατάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης, αντιγράφοντας τον Μέγα Ηράκλειτο. Στο βιβλίο του, το Λεβιάθαν, υποστήριξε ότι η φυσική κατάσταση των ανθρώπων είναι το bellum omnium contra omnes (πόλεμος πάντων κατά πάντων). Επικρατεί αναρχία. Ο Χομπς επεσήμανε ότι «η ζωή του ανθρώπου είναι μοναχική, φτωχή, άσχημη, σκληρή και σύντομη».

Η χρήση του όρου μοναχικός -που για ανεξήγητο λόγο συχνά αφαιρείται από τα παραθέματα- υποδηλώνει ότι μια αποσυνδεδεμένη ζωή είναι γεμάτη βάσανα. Το υποδηλώνει, αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι.

Μπροστά σε αυτή τη θλιβερή κατάσταση, λέει ο Χομπς, οι άνθρωποι θα επέλεγαν να συνάψουν ένα «κοινωνικό συμβόλαιο» θυσιάζοντας την ανεξαρτησία τους, σε αντάλλαγμα για κάποια ψευδή ασφάλεια. Σε μια πολιτισμένη κοινωνία, υποστήριξε, οι άνθρωποι θα δημιουργούσαν συνδέσεις μεταξύ τους. Οι συνδέσεις αυτές θα βοηθούσαν στον περιορισμό της βίας και θα αποτελούσαν πηγή παρηγορίας, ειρήνης και ευταξίας. Έτσι, οι άνθρωποι θα έπαυαν να είναι μοναχικοί και θα γίνονταν συνεργάσιμοι και υπάκουοι.

Έναν αιώνα αργότερα, ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Ζακ Ρουσό διατύπωσε παρόμοιες ιδέες. Στο έργο του, Το κοινωνικό συμβόλαιο, υποστήριξε ότι η φυσική κατάσταση της ανθρωπότητας ήταν πράγματι βάρβαρη, δίχως ηθικούς κανόνες ή νόμους και γεμάτη ανταγωνισμούς και αντιπαλότητες. Η επιθυμία για ασφάλεια από τις απειλές των άλλων ήταν αυτό που έσπρωξε τους ανθρώπους να ενωθούν και να ζήσουν συλλογικά.

Αυτή η ‘πρόοδος’ της ανθρωπότητας από την αρχική αναρχία προς όλο και μεγαλύτερα και πιο οργανωμένα κοινωνικά σύνολα -ομίλους, χωριά, πόλεις και κράτη- μπορεί να γίνει κατανοητή ως μια σταδιακή αύξηση του εύρους και της πολυπλοκότητας των κοινωνικών δικτύων και σήμερα, καθώς γινόμαστε υπερσυνδεδεμένοι, η ΄πρόοδος΄ αυτή συνεχίζεται.

Ο ανθρώπινος υπεροργανισμός

Τα δίκτυα που δημιουργούμε έχουν τη δική τους ζωή

Μεγαλώνουν, αλλάζουν, αναπαράγονται, επιβιώνουν και πεθαίνουν. Διάφορα πράγματα ρέουν και κινούνται μέσα τους. Ένα κοινωνικό δίκτυο είναι ένα είδος υπεροργανισμού, με δική του ανατομία και φυσιολογία δομή και λειτουργία. Από τις ομάδες πυρόσβεσης μέχρι την ιστολογιόσφαιρα, ο ανθρώπινος υπεροργανισμός κάνει αυτό που δεν θα μπορούσε να κάνει κανένα άτομο μόνο του. Οι τοπικές συνεισφορές μας στο ανθρώπινο κοινωνικό δίκτυο έχουν παγκόσμιες συνέπειες, που επηρεάζουν τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων καθημερινά και μας βοηθούν να επιτύχουμε πολύ περισσότερα από το χτίσιμο ενός πύργου ή το γκρέμισμα κάποιων τειχών.

Μια αποικία μυρμηγκιών αποτελεί το πρότυπο του υπεροργανισμού, με ιδιότητες που δεν διαθέτουν τα ίδια τα μυρμήγκια, αλλά προκύπτουν από τις αλληλεπιδράσεις και τη συνεργασία μεταξύ τους. Μέσα από τη συνεργασία αυτή, τα μυρμήγκια δημιουργούν κάτι το οποίο υπερβαίνει το άτομο: πολύπλοκες λοφώδεις φωλιές, που υψώνονται σαν μικροσκοπικοί πύργοι της Βαβέλ. Το ένα μυρμήγκι που βρίσκει τον δρόμο προς ένα δοχείο με ζάχαρη μακριά από τη φωλιά του είναι σαν ένας αστροναύτης που πατάει στο φεγγάρι: και τα δύο επιτεύγματα καθίστανται δυνατά μέσω των συντονισμένων προσπαθειών και επικοινωνιών πολλών ατόμων. Ωστόσο, κατά κάποιον τρόπο, αυτά τα μοναχικά άτομα —το μυρμήγκι και ο αστροναύτης, μέρη ενός υπεροργανισμού αμφότερα— δεν διαφέρουν από το πλοκάμι ενός χταποδιού που εκτείνεται για να εξερευνήσει μια σκοτεινή κοιλότητα.

Στην πραγματικότητα, τα κύτταρα ενός πολυκύτταρου οργανισμού μπορούν να θεωρηθούν εν πολλοίς με τον ίδιο τρόπο. Λειτουργώντας μαζί, τα κύτταρα δημιουργούν μια ανώτερη μορφή ζωής, εντελώς διαφορετική από τις εσωτερικές διεργασίες ενός μεμονωμένου κυττάρου. Για παράδειγμα, η πέψη δεν αποτελεί λειτουργία κανενός συγκεκριμένου κυττάρου, ούτε καν κάποιου συγκεκριμένου είδους κυττάρων. Ομοίως, οι σκέψεις μας δεν μπορούν να εντοπιστούν σε κάποιον συγκεκριμένο νευρώνα, αλλά προκύπτουν από το μόρφωμα των συνδέσεων μεταξύ πολλών νευρώνων.

Είτε πρόκειται για κύτταρα και μυρμήγκια είτε για ανθρώπους, νέες ιδιότητες μιας ομάδας μπορούν να αναδυθούν από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ατόμων. Και οι συνεργατικές αλληλεπιδράσεις αποτελούν χαρακτηριστικό των περισσότερων μειζόνων εξελικτικών αλμάτων που έχουν σημειωθεί από την εμφάνιση της ζωής —όπως η ενσωμάτωση των μιτοχονδρίων στα έυκαριωτικά κύτταρα, η μετάβαση από τους μονοκύτταρους στους πολυκύτταρους οργανισμούς και η συγκρότηση ύπεροργανισμών από ένα σύνολο ατόμων.

Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να παρουσιάσουν ένα είδος νοημοσύνης που μεγεθύνει ή συμπληρώνει την ατομική νοημοσύνη, όπως μια αποικία μυρμηγκιών είναι «ευφυής» ακόμη και αν τα μυρμήγκια δεν είναι, ή όπως τα σμήνη των πουλιών καθορίζουν προς τα πού θα πετάξουν συνδυάζοντας τις επιθυμίες κάθε πουλιού. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να λαμβάνουν και να περιέχουν πληροφορίες που μεταδίδονται στον κόσμο και στον χρόνο (όπως κανόνες αξιοπιστίας, παραδόσεις αμοιβαιότητας, προφορικές διηγήσεις ή διαδικτυακά wiki), καθώς και να εκτελούν υπολογισμούς που συναθροίζουν εκατομμύρια αποφάσεις (όπως καθορίζοντας την αγοραία τιμή ενός προϊόντος ή επιλέγοντας τον καλύτερο υποψήφιο σε μια εκλογική αναμέτρηση).

Τα δίκτυα μπορούν να έχουν αυτά τα αποτελέσματα ανεξάρτητα από τη νοημοσύνη των μελών τους. Αναλογιστείτε, για παράδειγμα, ότι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι έχτιζαν ένα σιδηροδρομικό δίκτυο στην Αγγλία του 20ου αιώνα θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι μύκητες (άλλο ένα είδος που σχηματίζει υπεροργανισμούς) εξερευνούν συλλογικά ένα τμήμα δασικού εδάφους, προκειμένου να εκμεταλλευθούν και να μεταφέρουν πόρους, δημιουργώντας ένα δίκτυο από σωληνώσεις. Οι μύκητες μπορούν ακόμη και να «συνεργάζονται», ώστε να βρουν το καλύτερο μονοπάτι μέσα σε λαβυρίνθους στους οποίους τοποθετούνται από επιστήμονες.

Τα κοινωνικά δίκτυα επίσης διαθέτουν μνήμη της δομής τους (μένουν ανέπαφα, ακόμη και όταν οι άνθρωποι έρχονται και παρέρχονται) και της λειτουργίας τους (διατηρούν έναν πολιτισμό, ακόμη και όταν oι άνθρωποι έρχονται και παρέρχονται). Για παράδειγμα, συμμετέχοντας σε ένα δίκτυο ανθρώπων στο οποίο επικρατεί η εμπιστοσύνη, αυτή η εμπιστοσύνη σάς ωφελεί και σας επηρεάζει. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό δεν σημαίνει απλώς ότι oι άνθρωποι που βρίσκονται στο δίκτυό σας δείχνουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη ή, ακόμη, ότι η δική τους εμπιστοσύνη εμπνέει εμπιστοσύνη και σε εσάς αντίθετα, το ίδιο το δίκτυο προωθεί αυτή την εμπιστοσύνη και αλλάζει τον τρόπο που συμπεριφέρονται τα άτομα.

Σαν έμβια όντα, τα δίκτυα μπορούν να αυτοανηγράφονται στον χώρο και στον χρόνο. Σε αντίθεση με τους ενσώματους οργανισμούς, όμως, τα δίκτυα μπορούν, αν αποσυναρμολογηθούν, να επανασυναρμολογηθούν εξ αποστάσεως. Αν κάθε άτομο θυμάται με ποιον είναι συνδεδεμένο, μπορούμε να κόψουμε τις συνδέσεις, να τους μεταφέρουμε όλους από ένα μέρος σε κάποιο άλλο, και το δίκτυο να αναβιώσει. Η γνώση των κοινωνικών δεσμών μας σημαίνει ότι το δίκτυο μπορεί να αναδημιουργηθεί, παρόλο που κανένα μεμονωμένο άτομο δεν ξέρει πώς συνδέονται όλα τα μέλη του δικτύου.

Τα δίκτυα είναι αυτοαντιγραφόμενα και διαρκούν περισσότερο από τα μέλη τους

Το δίκτυο μπορεί να παραμένει, ακόμη και όταν τα μέλη του αλλάζουν -όπως τα κύτταρα της επιδερμίδας μας αναπληρώνονται, οι υπολογιστές εναλλάσσονται σε μια φάρμα διακομιστών και νέοι καταναλωτές και πωλητές περνούν από μια αγορά που παραμένει στον ίδιο χώρο επί αιώνες. Σε μια μελέτη ενός δικτύου 4 εκατομμυρίων ατόμων συνδεδεμένων μέσω των τηλεφωνικών τους κλίσεων, οι ερευνητές έδειξαν ότι, παραδόξως, οι ομάδες άνω των δεκαπέντε διασυνδεδεμένων ατόμων που παρουσίαζαν τη μεγαλύτερη κίνηση διαρκούσαν περισσότερο. Τα μεγάλα κοινωνικά δίκτυα ενδεχομένως πράγματι να χρειάζονται τέτοια αυξημένη κίνηση για να επιβιώσουν, όπως ακριβώς η αναπλήρωση των κυττάρων είναι απαραίτητη για την επιβίωση του οργανισμού.

Αυτές oι παρατηρήσεις τονίζουν μια άλλη ιδιότητα που θυμίζει οργανισμό: τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν συχνά να αυτοαναδιατάσσονται. Έχουν την ικανότητα να πληρώνουν τα κενά τους με τον ίδιο τρόπο που επουλώνεται μια πληγή. Αν ένα άτομο αποσυρθεί από μια ομάδα πυρόσβεσης, τότε τα δύο άτομα που συνέδεε θα μετακινηθούν πιο κοντά μεταξύ τους, σχηματίζοντας έναν δεσμό για να κλείσουν το κενό. Ως αποτέλεσμα, η ροή του νερού θα συνεχιστεί. Σε περισσότερο σύνθετα δίκτυα, στην πραγματική ζωή, φαίνεται πιθανόν ότι ο σκοπός των πλεοναζόντων δικτυακών δεσμών, καθώς και της μεταβατικότητας, είναι ακριβώς να προσδίδουν ανθεκτικότατα σε τέτοιου είδους απώλειες, σαν τα ανθρώπινα κοινωνικά δίκτυα να σχεδιάστηκαν για να διαρκούν.

Σαν ένα παγκόσμιο νευρικό σύστημα, τα δίκτυά μας επιτρέπουν στον καθένα μας να ανταλλάσσει μηνύματα με σχεδόν οποιοδήποτε άτομο στον πλανήτη. Καθώς γινόμαστε όλο και πιο υπερσυνδεδεμένοι, η πληροφορία κυκλοφορεί αποτλεσματικότερα, αλληλεπιδρούμε ευκολότερα και εμπλεκόμαστε σε περισσότερα και διαφορετικά είδη κοινωνικών συνδέσεων καθημερινά. Όλες αυτές οι αλλαγές κάνουν τον Homo dictyous να μοιάζει ακόμη περισσότερο με έναν υπεροργανισμό που λειτουργεί με έναν κοινό σκοπό. Η ικανότητα των δικτύων να δημιουργούν και να διατηρούν τους συλλογικούς μας στόχους εξακολουθεί να ενισχύεται. Και οτιδήποτε εξαπλώνεται τώρα από άτομο σε άτομο θα εξακολουθήσει να εξαπλώνεται ευρύτερα και ταχύτερα, οδηγώντας στην ανάδυση νέων ιδιοτήτων καθώς η κλίμακα των αλληλεπιδράσεων θα διευρύνεται.

Πόσο Δημοκρατικό Είναι το Διαδίκτυο;

Σε κάθε δίκτυο η απόσταση ανάμεσα σε δυο τυχαίους κόμβους είναι κατά πολύ μικρότερη απ’ ότι θα υπαγόρευε το τεράστιο πλήθος τους, αυτό που μας περνά αμέσως από το νου είναι αν τα δίκτυα μπορούν να μοιράζονται κι άλλες ιδιότητες, εγγενείς της φύσης και την πολυπλοκότητάς τους.

Μοντέλο Erdős-Rényi: Μια πρώτη προσπάθεια προσέγγισης του τρόπου δόμησης και λειτουργίας τους έγινε από το δίδυμο Erdős-Rényi. Μιας και η προσέγγιση αυτή ήταν και η πρώτη, λογικό είναι να ήταν και απλή, καθ’ ότι αυτός είναι και ο τρόπος της επιστήμης. Ξεκινάει, φερ’ ειπείν από τα απλά, για να χτίσει κατόπιν προς τα πολυπλοκότερα, φροντίζοντας όμως να διερωτάται σε κάθε βήμα για το πόσο κοντά στην πραγματικότητα είναι οι προβλέψεις της.

Οι Erdős-Rényi βάσισαν το μοντέλο τους για τη δομή των δικτύων στην υπόθεση ότι ο αριθμός των συνδέσεων (links) που καταλήγουν σε κάθε κόμβο είναι λίγο πολύ ένας τυχαίος αριθμός, που υπακούει σε μια συγκεκριμένη απλή κατανομή. Όπως είδαμε σε προηγούμενη ανάρτηση «Ένας Τυχαίος Περίπατος», η κατανομή τυχαίων μεταβλητών, (όπως οι ταχύτητες των μορίων σ’ ένα αέριο), ακολουθεί μια συμμετρική κωδωνοειδή καμπύλη (όπως στην εικόνα), η οποία χαρακτηρίζεται από μια συγκεκριμένη μέση τιμή και ένα εύρος.

Στην περίπτωση δηλαδή του διαδικτύου, το ως άνω μοντέλο υπέθετε ότι κάθε σελίδα του (page) δέχεται ένα μέσο αριθμό συνδέσεων (links), γεγονός το οποίο θεώρησαν σύμφυτο με τη δημοκρατικότητα του κυβερνοχώρου, καθώς ο καθένας έχει τις ίδιες πιθανότητες με τον οποιονδήποτε άλλον να τον δουν και να τον ακούσουν.

Κατόπιν όμως λεπτομερούς ανάλυσης του εσωτερικού δικτύου του πανεπιστημίου Notre-Dame της Indiana με τις 325,000 σελίδες, βρέθηκε ότι το 82% αυτών δεχόταν από 3 έως και λιγότερες συνδέσεις, ενώ υπήρχαν 42 σελίδες, οι οποίες είχαν ξεφύγει και δέχονταν πάνω από 1,000 η κάθε μια. Η κατάσταση αυτή όπως αποτυπώθηκε, μάλλον δεν συνηγορούσε υπέρ ενός δημοκρατικού κυβερνοχώρου, όπου κάθε σελίδα θα διέφερε σε δημοφιλία μόνο κατά τι από τις υπόλοιπες και επομένως το μοντέλο Erdős-Rényi χρειαζόταν επειγόντως αναθεώρηση.

Μοντέλο Watts-Strogatz: Η αναθεώρηση ήρθε αρκετά χρόνια μετά, γύρω στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 από ένα άλλο δίδυμο, τους Watts-Strogatz, οι οποίοι και παρατήρησαν ότι σε επίπεδο κοινωνίας τουλάχιστον, και κοινωνικών σχέσεων, οι πιθανότητες που έχουν δυο τυχαία άτομα να γνωρίζονται μεταξύ τους δεν είναι ίδιες με αυτές που θα είχαν αν αμφότερα ανήκαν στον κύκλο γνωριμιών κάποιου ατόμου. Στη δεύτερη περίπτωση θα ήταν σαφώς μεγαλύτερες, μιας και οι γνωστοί του φίλου μου, ή κάποιοι από αυτούς θα γίνουν μοιραία και δικοί μου γνωστοί. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα της οργάνωσης των κοινωνικών δικτύων υπό τύπον συσσωματωμάτων (clusters), τα μέλη των οποίων συνδέονται με ισχυρούς δεσμούς εντός, αλλά με σαφώς χαλαρότερους με τα μέλη άλλων. Στη θέση του cluster μπορείτε να βάλετε μια παρέα, ή μια ομάδα εταιριών σε στενή μεταξύ τους συνεργασία.

Το clustering δεν ήταν όπως αποδείχτηκε ιδιότητα μόνο των κοινωνικών δικτύων, μιας και παρατηρήθηκε και σε άλλα συστήματα, όπως στον τρόπο οργάνωσης των νευρώνων του γνωστού μας πλέον σκουληκιού C. Elegans, όπου οι γείτονες ενός νευρώνα έχουν πενταπλάσιες πιθανότητες να συνδεθούν με τον συγκεκριμένο, παρά με κάποιον άλλον μακρύτερα, όπως στο ηλεκτρικό δίκτυο, όπως στους συν-συγγραφείς επιστημονικών άρθρων, ή όπως στη σύνδεση των υπολογιστών στο δίκτυο.

Παρ’ όλο που το μοντέλο Watts-Strogatz ήταν πιο κοντά στην πραγματικότητα, πάλι δεν έδινε τα αποτελέσματα που έπρεπε. Κι τούτο γιατί, όπως και το προηγούμενο των Erdős-Rényi παρά ήταν δημοκρατικό για να ταιριάξει στην αληθινή φύση του web. Ο λόγος ήταν η αρκετή δόση τυχαιότητας που έμπαινε κι εδώ, όσον αφορά στο σχηματισμό των clusters και των μεταξύ τους διασυνδέσεων. Σε σύγκριση με το μοντέλο Erdős-Rényi, η τυχαιότητα στον αριθμό συνδέσεων (links) που κατευθύνονταν σε κάθε σελίδα (page) για παράδειγμα, μετατίθετο από την σελίδα την ίδια, σε ένα cluster σελίδων. Όχι Γιάννης, Γιαννάκης δηλαδή. Άσε και που άφηνε απ’ έξω την περίπτωση των σελίδων εκείνων με τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό συνδέσεων (links).

Μοντέλο Barabasi: Η κατάσταση άλλαξε άρδην όταν εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο συγγραφέας του βιβλίου απ’ όπου δανείστηκα τα στοιχεία, ο Barabasi δηλαδή. Τι έκανε αυτός; Έριξε στο τραπέζι την ρηξικέλευθη ιδέα ότι σχετικά με τον κυβερνοχώρο θα πρέπει να ξεχάσουμε την τόσο προσφιλή ιδέα της δημοκρατικότητας, γιατί το κουμάντο πολύ απλά, το κάνουν μερικές χούφτες mega-κόμβοι ή αλλιώς hubs, οι οποίοι και συγκεντρώνουν ένα τρομακτικό αριθμό συνδέσεων. Ο κυβερνοχώρος λοιπόν όχι μόνο δεν είναι δημοκρατικός αλλά πλησιάζει και προς το ολιγαρχικό μοντέλο οργάνωσης. Η ανακάλυψη λοιπόν της ύπαρξης των hubs ανάγκασε τους επιστήμονες να πούνε πλέον το οριστικό αντίο στην τυχαιότητα, σαν το υπόβαθρο λειτουργίας των δικτύων.

Και ξαφνικά μετά απ’ αυτό, όλοι άρχισαν να βλέπουν hubs παντού. Στο κύτταρο για παράδειγμα το ρόλο του mega-κόμβου τον παίζει το μόριο ΑΤΡ και το νερό, στις τηλεφωνικές γραμμές κάποια νούμερα συγκεντρώνουν έναν τεράστιο αριθμό κλήσεων, κάποιοι άνθρωποι διαθέτουν ένα πολύ μεγάλο αριθμό διασυνδέσεων και αποτελούν κέντρο αναφοράς για όλους εμάς τους υπόλοιπους, κάποιοι συγγραφείς συγκεντρώνουν ένα πολύ μεγάλο αριθμό αναφορών στις εργασίες τους, κ.ο.κ.

Και στο διαδίκτυο, ενώ η απόσταση δυο τυχαίων σελίδων είναι 19 κλικ, η απόσταση μιας όποιας σελίδας από τον mega-κόμβο Yahoo απέχει 2 με 3 κλικ.

Στο web λοιπόν η οργάνωση είναι τέτοια ώστε η μεγάλη πλειοψηφία των σελίδων (pages) να διαθέτει ελάχιστα links, και ταυτόχρονα να συνυπάρχει με ένα ελάχιστο αριθμό σελίδων οι οποίες διαθέτουν υπερβολικά μεγάλο αριθμό links. Παράξενη στ’ αλήθεια κατανομή. Την ίδια ακριβώς συμπεριφορά συναντούμε και εδώ, όσον αφορά την κατανομή του αριθμού συνδέσεων που κατευθύνονται σε μια σελίδα. Οι κατανομές Power-Law χαρακτηρίζονται από παχιές και μακριές ουρές οι οποίες αργούν να μηδενιστούν και οι οποίες κρύβουν όλες αυτές τις σελίδες που μας εντυπωσιάζουν με τα υπέρογκα links που δέχονται.

Δεν είναι καταπληκτικό; Οι κατανομές Power Law δεν δίνουν κάποια χαρακτηριστική μέση τιμή για τα links μιας σελίδας, όπως ακριβώς στις αμμοστιβάδες δεν υπάρχει ένα τυπικό μέγεθος. Αντιθέτως οι συμμετρικές κατανομές τυχαίων μεταβλητών, όπως για παράδειγμα η κωδωνοειδής καμπύλη την οποία ακολουθεί το ύψος των ανθρώπων, δίνουν μια κορυφή η οποία αντιστοιχεί σε ένα μέσο ύψος, το οποίο φυσικά δεν εξαρτάται από το ύψος των άλλων ανθρώπων.

Δεν συμβαίνει όμως και με τα links τα οποία θα δεχτεί μια σελίδα. Από αναλύσεις πραγματικών δικτύων του κυβερνοχώρου έχει βρεθεί, μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται preferential attachment (προνομιακή σύνδεση), ότι ο αριθμός συνδέσεων που κατευθύνονται σε μια σελίδα είναι ανάλογος του αριθμού των ήδη υπαρχόντων διασυνδέσεων. Έτσι η δημιουργία των hubs αποτελεί μια «φυσική» διαδικασία, του ίδιου τύπου με αυτήν που κάνει τους πλούσιους να γίνονται ακόμα πλουσιότεροι. Και η συμπερίληψη αυτής της διαδικασίας στο μοντέλο του Barabasi και των συνεργατών του ήταν το κρίσιμο σημείο που έφερε το μοντέλο τους κοντά στην πραγματικότητα του διαδικτύου, δηλαδή στην δημιουργία mega-κόμβων με μεγάλη επιρροή.

Το υπόβαθρο των κατανομών Power Law, είναι κοινές σε πάρα πολλά και εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους συστήματα, όπως και στην οικονομία με τη μορφή των ξαφνικών και μεγάλων κρίσεων, είναι η δυνατότητα αυτο-οργάνωσης χωρίς την παρέμβαση μιας εξωτερικής αρχής, ιδιότητα που βρίσκεται στον αντίποδα των τυχαίων και χαοτικών συστημάτων.

Πολλά από τα στοιχεία και τις έννοιες που αναπτύχθηκαν στο παρόν κείμενο είναι κοινά και στο πεδίο της οικονομίας. Τα κλασσικά οικονομικά βασίζονται πολύ στην τυχαιότητα των αλληλεπιδράσεων των οικονομικών υποκειμένων και στην ισοτιμία τους, όπως συμβαίνει στα δυο προηγούμενα μοντέλα των Erdős-Rényi και Watts-Strogatz, ενώ η πραγματικότητα της οικονομίας με τα καρτέλ και τα ολιγοπώλια, θυμίζει αρκετά τα hubs του Barabasi με τα φαινόμενα θετικής ανάδρασης που επιδεικνύουν.

19 βαθμοί διαχωρισμού μεταξύ δύο οποιωνδήποτε ιστοσελίδων στο διαδίκτυο

Αν και κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά πόσες ιστοσελίδες υπάρχουν σε ολόκληρο τον παγκόσμιο ιστό αυτή τη στιγμή, οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για περισσότερες από 16 δισεκατομμύρια. Παρόλα αυτά, ο Ούγγρος φυσικός Albert-László Barabási βρήκε πως, ακριβώς όπως συμβαίνει και με τους ηθοποιούς του Χόλυγουντ και τον Κέβιν Μπέικον, οι ιστοσελίδες έχουν κι αυτές τους δικούς τους βαθμούς διαχωρισμού. Μόνο που εδώ δεν είναι μόνο 6, αλλά 19.

Τί ακριβώς σημαίνει αυτό; Σύμφωνα με τα ευρήματα του Barabási, μπορείς ξεκινώντας από κάθε μία από τις σελίδες του παγκόσμιου ιστού να βρεθείς σε οποιαδήποτε άλλη με 19 κλικ ή και λιγότερα.

Πιο συγκεκριμένα, στην εξομοίωση του web που δημιούργησε για να κατανοήσει την δομή του, βρήκε ότι από το 1 τρισεκατομμύριο εγγράφων που απαρτίζουν τον παγκόσμιο ιστό, τα 14 δις σελίδων συν τα έγγραφα, εικόνες κ.α. που τις συνθέτουν, η μεγάλη πλειοψηφία είναι ελάχιστα συνδεδεμένη, οδηγώντας ίσως σε μερικές μόνο άλλες σελίδες και έγγραφα.

Κατανεμημένη σε όλο το εύρος του παγκόσμιου ιστού, ωστόσο, βρίσκεται μια μειοψηφία σελίδων που έχουν μεγάλο βαθμό συνδεσιμότητας και χρησιμοποιούνται για την «μετακίνηση» από το ένα σημείο του ιστού στο άλλο. Όπως ίσως ήδη μαντέψατε, τα κομβικά αυτά σημεία δεν είναι άλλα από τις μηχανές αναζήτησης και τους διάφορους διαδικτυακούς καταλόγους. Αυτοί λειτουργούν ως οι «Κέβιν Μπέικον» του διαδικτύου, επιτρέποντάς μας να πλοηγηθούμε από τις περισσότερες περιοχές του ιστού προς τις περισσότερες άλλες μέσα σε λιγότερα από 19 κλικ.

Ο Barabási εξηγεί πως η σύνδεση μεταξύ των σελίδων δεν γίνεται με τυχαίο τρόπο αλλά αντικατοπτρίζει τις κοινότητες που σχηματίζουν οι άνθρωποι τόσο στην online όσο και στην offline ζωή τους: «Οργανώνονται σε μια αλληλοσυνδεμένη ιεραρχία θεμάτων που περιλαμβάνουν τον τόπο, την χώρα και την θεματική περιοχή».

Η ανάλυσή του, μάλιστα, έδειξε πως ανεξάρτητα με το πόσο θα μεγαλώσει στο μέλλον το διαδίκτυο, ο κανόνας των 19 κλικ θα εξακολουθήσει να ισχύει. Θεωρεί, ωστόσο, πως το γεγονός αυτό αποκαλύπτει προβλήματα ασφάλειας του διαδικτύου, αφού αν κάποιος κατάφερνε να αποκόψει έναν σχετικά μικρό αριθμό βασικών κόμβων, θα μπορούσε να καταστήσει αδύνατη την μετακίνηση από τη μία περιοχή του παγκόσμιου ιστού σε μια άλλη.

Φυσικά, αυτοί οι κρίσιμοι κόμβοι αποτελούν μερικά από τα πιο καλά προστατευμένα μέρη του διαδικτύου – παρόλα αυτά, τα ευρήματα δεν παύουν να επισημαίνουν την σημασία που έχουν μερικές σελίδες που βρίσκονται σε θέσεις-κλειδιά.

Six Degrees of Separation

Αποδίδεται στα ελληνικά ως «Έξι βαθμοί διαχωρισμού» ή «Έξι βαθμοί απόστασης» ή «Έξι βήματα απόσταση»

Η απαρχή της θεωρίας αυτής συναντάται στη διατριβή του Michael Gurevich, την οποία εκπόνησε το 1961 στο M.I.T. υπό την επίβλεψη του καθηγητή Ithielde Sola Pool και αφορούσε στη δομή των κοινωνικών δικτύων (Gurevich, M. (1961) The Social Structure of Acquaintanceship Networks, Cambridge, MA: MIT Press). Τα συμπεράσματα της διατριβής αυτής προεκτάθηκαν σε μια μελέτη των de Sola και του μαθηματικού Manfred Kochen, η οποία όμως κυκλοφορούσε μόνο εντός των ακαδημαϊκών κύκλων και παρέμεινε για πολλά χρόνια αδημοσίευτη, εφόσον δεν μπορούσαν να καταλήξουν σε μια ικανοποιητική εξίσωση που να περιγράφει την πολυπλοκότητα των συνδέσεων που διέπουν την κοινωνία (deSolaPool, Ithiel, Kochen, Manfred (1978-1979) «Contactsandinfluence» Social Networks 1 (1): 5-51) .

Σ’ αυτά τα έργα βασίστηκε ο κοινωνικός ψυχολόγος Στάνλεϊ Mίλγκραμ, ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία του «Το πρόβλημα του μικρού κόσμου», το 1967 (Stanley Milgram, «TheSmall World Problem» Psychology Today, 1967, Vol. 2, 60-67). O Mίλγκραμ έστειλε σε δεκάδες ανθρώπους γράμματα με κάποιον άγνωστο παραλήπτη, ο οποίος ζούσε σε άλλη πολιτεία (κι επίσης κάποια στοιχεία όπως τόπος κατοικίας, επάγγελμα, κτλ.), ζητώντας τους να προωθήσουν την επιστολή σε κάποιον που ίσως να βρίσκεται πιο κοντά στο στόχο. Όπως έδειξε το πείραμα, τα γράμματα χρειάστηκε να κάνουν έξι στάσεις – κατά μέσο όρο- πριν φθάσουν στον τελικό τους προορισμό.

Έτσι απέκτησε το όνομά της: Six Degreesof Separation.

Η θεωρία μας λέει πως απέχουμε ένα «βήμα» (βαθμό) από τον κάθε άνθρωπο που γνωρίζουμε

Οι γνωστοί του φίλου μας, τους οποίους δε γνωρίζουμε, έχουν «απόσταση» δύο «βήματα» από μας. Οι γνωστοί αυτών έχουν «απόσταση» τρία «βήματα» κ.ο.κ. Έτσι, όλοι οι άνθρωποι συνδέονται με όλους τους υπόλοιπους με -κατά μέσο όρο- το πολύ έξι βήματα. Αποτελούμε, δηλαδή, όλοι μας ένα δίκτυο με εξαιρετικά μεγάλο πλήθος σταθμών, αλλά και συνδέσμων – σχέσεων αλληλεπίδρασης, έτσι ώστε να μπορείς να ξεκινήσεις από κάπου με κάποιον συγκεκριμένο προορισμό, που μπορείς να φτάσεις με μια διαδρομή για την οποία θα χρειαστεί να «διασχίσεις» το πολύ έξι «σταθμούς» απλώς βρίσκοντας τις κατάλληλες συνδέσεις.

Στην ιδέα αυτή βασίστηκε (εκτός απ’ τον έλεγχο) και η δημιουργία των social networks, τα οποία έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλή. Πριν το facebook υπήρχαν διάφορα άλλα, όπως τα Six Degrees, η πρώτη ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης, η οποία λειτούργησε την περίοδο 1997-2001 και το Friendster ή τα Ryze, LinkedIn και Spoke, τα οποία είναι αφιερωμένα στην επαγγελματική δικτύωση, που είναι και το ζητούμενο για τους επαγγελματίες όλων των κλάδων. Τα networks έχουν εξελιχθεί σε μία από τις δημοφιλέστερες μεθόδους δικτύωσης, γνωριμιών και ανεύρεσης εργασίας και χρησιμοποιούνται από εκατομμύρια ανθρώπους. Παράλληλα, ολοένα και περισσότερες εταιρίες καταφεύγουν σε ιστοσελίδες δικτύωσης προκειμένου να προσλάβουν προσωπικό.

Οι εφαρμογές της θεωρίας αυτής, όμως, δε σταματούν εδώ. Ελέγχοντας τη ροή της πληροφορίας μπορείς να βγάλεις διάφορα συμπεράσματα για τον τρόπο που εξελίσσονται οι ιδέες, για την επίδρασή τους, το χρόνο και τη γεωγραφική ή πολιτισμική κατανομή διάδοσης, το βαθμό αποδοχής κ.ά.

Η θεωρία δικτύων, άλλωστε, αποτελεί το σημαντικότερο, ίσως, εργαλείο που χρησιμοποιείται στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Αφορά στην αναπαράσταση της κοινωνικής ζωής με τη μορφή ενός δικτύου με τελείες και γραμμές. Οι τελείες αντιπροσωπεύουν τα άτομα ή τις ομάδες και οι γραμμές τις σχέσεις μεταξύ τους. Έτσι, η ανθρώπινη συμπεριφορά εξηγείται από τον τρόπο που συνδέονται οι άνθρωποι και οι ομάδες μεταξύ τους, παρά από τις συμπεριφορές των ίδιων των ατόμων.

Το μοντέλο αυτό εστιάζει στην αλληλεπίδραση των ανθρωπίνων σχέσεων, δε χρειάζεται να λάβει υπόψη τα δεδομένα των ατόμων, όπως κοινωνική θέση, οικονομική κατάσταση κτλ. και μπορεί να αναδείξει την κοινωνική διαστρωμάτωση μεταβαλλόμενη με το χρόνο, αλλά και με τη σχέση εξουσίας μεταξύ των ατόμων, μελετώντας τις αλλαγές στις σχέσεις των δικτύων. Αυτό που ενδιαφέρει, δηλαδή, είναι ο τρόπος που λειτουργεί το δίκτυο και όχι κάποιο μεμονωμένο άτομο ή ομάδα.

Γνωρίζουμε πως όλοι οι άνθρωποι συνδέονται μ’ έναν τόσο μικρό αριθμό συνδέσμων και μπορείς με τις κατάλληλες επιλογές να βρεθείς πολύ σύντομα με όποιον επιθυμείς, μπορούμε επομένως να φανταστούμε πόσο εύκολα μπορούν τα πάντα να συνδέονται. Ιδέες, νοοτροπίες, κοινωνικές αλλαγές, επιδημίες, οικονομία, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε που δημιουργείται ή αλληλεπιδρά με τον ανθρώπινο παράγοντα, όσο μακριά κι αν βρίσκεται, γεωγραφικά, πολιτισμικά, ιδεολογικά ακόμη και χρονικά είναι εν δυνάμει κοντά μας.

Eίναι φυσικό, ειδικά αν δούμε τον κόσμο όπως η θεωρία του Χάους μας τον παρουσιάζει να είναι φρακταλικός, όπου τα πάντα συνδέονται με τα πάντα και σε πάμπολλες πραγματικότητες, χαοτικά και καθόλου τυχαία.

Το πως θα φτάσεις από εδώ που βρίσκεσαι μέχρι τον ιδανικό πελάτη, συνεργάτη ή επενδυτή, σε χωρίζουν μόνο 19 βαθμοί απόστασης, αν μιλάμε για το διαδίκτυο, ή μόλις 6 αν μιλάμε για τον φυσικό κόσμο. Δηλ. μόλις 19 κλικ ή email και μόλις 6 τηλεφωνήματα ή συναντήσεις!

Επικοινώνησε να βρούμε μαζί πως θα τα διαβείς.

• businesslifegr@gmail.com
• 690 707070 3 (18:00 – 20:00)

***

@Ηω Αναγνώστου /επενδυτής υψηλού ρίσκου / κάτοχος επιχείρησης

Αναζήτησε τα βιβλία: «Linked: Η νέα επιστήμη των Δικτύων» του μαθηματικού A.L. Barabasi

«Συνδεδεμένοι» των Nicholas Christakis και James Fowler

http://www.businesslife.gr/o-kanonas-ton-19-klik/